Rouw is blijvend, er is geen eindpunt of een moment waarop het klaar is. Dit betekent niet dat rouwen uitzichtloos is. In plaats van rouw ‘verwerken’ kunnen we beter spreken over rouw verweven of integreren in het leven.
Als we het hebben over rouw, denken we vaak dat het na een aantal jaren klaar moet zijn. Rouw moet ‘verwerkt worden’, we moeten ‘verder’ en we moeten het ‘loslaten’. We moeten de tegenslag of het verlies vergeten en uitwissen. Daarmee wordt de dood en het lijden wat rouw met zich mee kan brengen al gauw weggemoffeld en verdrongen. Deze overtuigingen zijn diep verankerd in onze cultuur en daarmee vaak ook in onze persoonlijke ideeën over rouw. Hierdoor hebben we al gauw het gevoel dat we ‘vastlopen in de rouw’ of dat we het verlies ‘niet goed verwerken’. Deze misvattingen over rouw maken dat we het gevoel hebben dat we falen, terwijl dat absoluut niet het geval is.
Impact van rouw
Rouw is het proces van verdriet verweven in je leven. Het wordt een onderdeel van wie je bent, van jezelf, je hele zijn. Het gemis van jouw dierbare hoort nu bij je en je bent (voor een gedeelte) dit gemis. De rouw verandert niet alleen de omstandigheden, het gemis van iemand om je heen. Maar het verandert ook een fundamenteel onderdeel van wie je zelf bent, van hoe je jezelf kent en hoe je het leven ervaart. Een verlies kan zowel onze lichamelijke, emotionele, geestelijke als existentiële ervaring beïnvloeden. Het heeft impact op alle lagen van het menszijn.
Zo omschreef iemand die ik laatst in mijn praktijk sprak het gevoel van het gemis van zijn overleden echtgenote als het verliezen van een lichaamsonderdeel. Alsof zijn been was geamputeerd nu zijn partner er niet meer is. De rouw heeft hem fundamenteel veranderd. Iemand van wie hij zielsveel hield en waar hij alles mee heeft gedeeld, is er niet meer. Daarmee was hij ook een stuk van zichzelf kwijtgeraakt.
In het boek ‘De Berg van de ziel’ vertelt Ada de Jong over haar ervaring van rouw na het verlies van haar gezin. Tijdens een afdaling in de bergen zijn haar man en drie kinderen verongelukt. Ada vertelt dat zij de rouwkaart nog vaak tegenkomt. Op de voorkant van de kaart staan vijf portretfoto’s van de leden van haar gezin. Ook Ada zelf staat erop omdat de Ada die zij altijd is geweest, niet meer bestaat. ‘Het moeilijke is dat ik naast mijn gezin ook mezelf verloren ben. Alles is helemaal anders.’
Trage vragen
Dit verlies van wie je bent en hoe je jezelf kent, roept vragen op. Wie ben ik nu mijn dierbare er niet meer is? Hoe ga ik nu verder? Voorbeelden van vragen waar je niet direct een antwoord op hebt en die een zoektocht met zich meebrengen. Deze vragen worden ook wel oervragen of trage vragen genoemd. Vragen die haaks op het gejaagde en gereguleerde westerse leven staan waarin ook hulpverleners zich vaak aan regels en protocollen dienen te houden. Maar wat is dan wel helpend als het leven breekt en het voelt alsof er iets in jou is stukgegaan?
"Rouw is net zo individueel als liefde'” - Megan Devine
Voor het beantwoorden van deze vraag, is terughoudendheid passend. In het boek ‘its’ OK that you’re not OK’ benadrukt Megan Devine “rouw is net zo individueel als liefde'”. Voor rouw bestaat geen algemeen stappenplan of een recept, geen goed of fout. Rouw is ten diepste persoonlijk en wordt door ieder mens verschillend ervaren. Dus ook wat perspectief biedt in tijden van rouw en wat behulpzaam kan zijn.
Wat ik wel kan zeggen is dat vertraging en verstilling heilzaam kunnen zijn. Net als het vertellen van jouw verhaal en de aanwezigheid van iemand die luistert zonder oordeel. Iemand die nabijheid biedt en bij je blijft ook op de bodem van de put. Om je te kunnen oriënteren in dit nieuwe landschap van vraagtekens, kan het ook helpen om te voelen. Gevoelens niet weg te stoppen maar ruimte te geven, te huilen en woorden te geven aan wat je voelt. Met het toelaten van verdriet en andere ongemakkelijke gevoelens en sensaties in het lichaam, kunnen we ervaren dat deze ervaringen niet blijvend zijn. We kunnen vertrouwen opbouwen dat we met deze overweldigende emoties kunnen zijn en kunnen ademen. Zo kan er ruimte ontstaan en kunnen we ontdekken dat we met deze gevoelens verder kunnen leven.
Rouw verweven
Ada beschrijft dat zij na het verliezen van zichzelf, in de loop van de tijd, langzaam weer wat zicht krijgt op het nieuwe zelf wat is ontstaan. Dit zou je het verweven van het verlies kunnen noemen. Stap voor stap groeit het leven als het ware om en door het verlies heen. Als we dit vergelijken met de handwerktechniek weven, ontstaat er door het verlies van een dierbare een nieuw gedeelte in het weefwerk. Met een nieuwe draad, met een andere kleur en textuur wordt er materiaal geïntegreerd in het weefkleed. Alle stukken van ons leven worden onderdeel van het kleed, ook de meest rauwe gedeelten. Aan het begin voelt dit materiaal waarschijnlijk onwennig en onbekend en dit kan heel spannend zijn en veel oproepen. Maar langzaam zullen deze nieuwe flarden en draden ook onderdeel worden van het geheel en raken we vertrouwd met onszelf.
"Rouw is universeel, maar de ervaring van verdriet is dat niet.’' - Manu Keirse
Meer informatie of interesse in mijn begeleiding bij rouw?
Verder lezen
- It’s OK that you’re not OK (2017). Megan Devine.
- De berg van de ziel, een persoonlijk essay over kwetsbaar leven (2013). Christa Anbeek en Ada de Jong.
- Helpen bij verlies en verdriet (2017). Manu Keirse.
Het verweven van mijn verlies voelt als tegelijkertijd vasthouden en loslaten. Ik word steeds meer bewust dat moeilijke gevoelens en gedachten niet blijvend zijn, maar gevoeld mogen worden en weer afnemen. Dankje voor dit mooie stuk!
Mooi gezegd Willem, zowel vasthouden als loslaten. Bedankt voor je reactie!